پیش بینی های امروز ما از آینده چه اندازه درست است؟

این تصاویری که در زیر می بینید بخشی از مجموعه ای از کارت های پستال با عنوان «در سال ۲۰۰۰» هستند که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم از سال های ۱۹۸۹ تا ۱۹۱۰ میلادی در فرانسه چاپ شده اند. این تصاویر جهان را در سال ۲۰۰۰ از چشم طراحان آینده نگر آن زمان نشان می دهد. همانطور که می بینید برخی از این تصاویر دارای انطباق زیاد با اتفاقاتی که در سال ۲۰۰۰ و سال های اولیه قرن بیست و یکم رخ داده می باشند البته اغلب از لحاظ مفهومی.

اما اگر کمی دقیق تر نگاه کنیم می بینیم که پیش بینی ها ناقص هستند. برای مثال حمل و نقل و ارسال مرسولات (delivery) هوایی پیش بینی شده است اما هواپیماهای مورد استفاده در نقاشی، از جنس هواپیماهایی اولیه و پارچه ایی هستند. در تصویر دیگر، تولید انبوه طیور ترسیم شده است اما این دستگاه وسط مزرعه ایی با مشخصات مزارع آن روزهاست و خانم مزرعه دار لباس های مد همان دوران را به تن دارد. این نقص در پیش بینی به خصوص در تصویر مربوط به آموزش بسیار نمایان است. طراح، بوجود آمدن روش های جدید آموزش از طریق سیستم های الکترونیکی، و حتی ارتباط ماشین و مغز انسان ها را به درستی و حتی خیلی سهل الوصول پیش بینی کرده است اما دانش آموزان هنوز هم مجبور شده اند برای آموزش به مدرسه بیایند و منابع درسی هنوز هم کتاب های چاپی هستند، که به خورد دستگاهی داده می شوند تا از طریق کابل به مغز دانش آموزان منتقل شود.

مشابه این نوع طراحی های آینده نگر (Futuristic) بسیار زیاد هستند و در اغلب آن ها اشتباهات مشابه کارت پستال های مورد اشاره رخ داده است. اما براستی چرا؟ چرا طراحان و آینده پژوهان گذشته، آینده را اینگونه ناقص درک کرده اند؟ پاسخ به این پرسش نکات مهمی را درباره طرز فکر انسان نمایان می کند و به ما کمک می کند در پیش بینی آینده دچار اشتباهات مشابه نشویم.

پیش بینی آینده کار آسانی نیست و مسائل و مشکلاتی که در آینده سر راه انسان قرار می گیرد را نمی توان با توجه به دانشی که امروز در اختیار بشر هست به درستی پیش بینی کرد. بنابراین طبیعی که پیش بینی ها دچار اشکال باشند. اما مغز انسان همواره دچار دو مشکل اساسی در اندیشیدن است که موجب می شود این اشکالات بسیار بزرگتر باشند.

۱. ما اغلب رشد نمایی را نمی توانیم به درستی درک کنیم

ذهن ما با پیشرفت لگاریتمی (رشد نمایی) نا آشناست. چرا که در اثر تکامل طوری طراحی شده است که هر نوع رشدی یا پیشرفتی را به صورت خطی در نظر می گیرد و درک می کند.

به این داستان توجه کنید:

در سالیان دور در جنوب هند پادشاهی زندگی می کرد که بسیار به شطرنج علاقمند بود و هر کسی که در شطرنج مدعی بود را به مسابقه فرا می خواند. یک روز حکیمی که گذرش به آن شهر افتاده بود را دید و او را به مسابقه دعوت کرد. حکیم ابتدا نپذیرفت و پادشاه برای اینکه به او انگیزه بدهد به حکیم گفت:« اگر تو برنده شدی هرچه بخواهی به تو می دهم.» آن ها با هم شطرنج بازی کردند و پادشاه بازی را باخت. با اوقات تلخی از باختن مسابقه به حکیم گفت: «هر چه بخواهی به تو می دهم.» حکیم گفت: «به من برنج بدهید. به این صورت که در خانه ی اول صفحه شطرنج یک دانه برنج بگذارید و و در خانه بعدی مقدار خانه قبلی را دوبرابر کنید. همین کافی است.»

پادشاه که از شنیدن این پاسخ بسیار متعجب شد با تمسخر اینکه حکیم چه فرصت بزرگی را از دست داده دستور داد که یک کیسه برنج برای حکیم بیاورند و آنطور که حکیم خواسته دانه های برنج را روی صفحه شطرنج قرار بدهند. یک دانه روی خانه اول، دوتا روی خانه دوم، چهارتا روی خانه سوم، هشت تا روی خانه چهارم و به همین ترتیب.

پس از پرکردن چند خانه، پادشاه متوجه رشد نمایی تعداد دانه های برنج شد و فهمید که نمی تواند وعده اش را عملی کند. چرا که در خانه بیستم باید یک میلیون دانه برنج را به حکیم بدهد. در خانه چلهم، یک میلیارد دانه و در خانه شصتم ۱۸,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ دانه برنج که تقریبا معادل ۲۱۰ میلیارد تن برنج است که برای تولید این مقدار باید دوبرابر کل سطح زمین را شامل سطح اقیانوس ها برنج کاشت!

پس از اینکه پادشاه متوجه شد چه اشتباه بزرگی مرتکب شده است حکیم به او گفت که لازم نیست طبق وعده، همه برنج ها را الان به او بدهد و می تواند این کار را در طی زمان انجام دهد. به این دلیل است که هنوز هم به زائرانی که به این معبد می روند خوراک برنج داده می شود. به نیابت از قرضی که پادشاه باید به آن حکیم (کریشنا) ادا کند.
آقای آلبرت آلن بارتلت، فیزیکدان آمریکایی می گوید: «یکی از بزرگترین نواقص نوع بشر، عدم توانایی در درک توابع نمایی است.»

مارک زاکربرگ، موسس فیسبوک هم گفته مشابهی دارد: «انسان ها رشد نمایی را درک نمی کنند. شما اگر یک تکه کاغذ را ۵۰ بار تا بزنید به اندازه دو برابر فاصله زمین تا ماه را پر می کند» البته او هم دقیق نگفته است. این مقدار، برابر با فاصله زمین تا خورشید است یعنی ۱۱۲ میلیون کیلومتر.

با توجه به این نکته، می توان تصور کرد که علت اشکالات موجود در نقاشی های آینده نگارانه آن دوران این است که نقاش نتوانسته است رشد نمایی فناوری ها را همزمان با هم متصور شود و صرفا با توجه به رشد خطی امکانات بشر، آینده را به تصویر در آورده است.

۲. نوآوری های متحول کننده را نمی توانیم به درستی پیش بینی کنیم.

نوآوری های تحول آفرین (Disruptive Innovation) که اغلب بر دوش فناوری های تحول آفرین سوار هستند رشد نمایی را ایجاد می کنند. این نوع نوآوری ها، اثرات بسیار بزرگی در بخش های گوناگون صنعت و بازار و اقتصاد می گذارند و بازارها و صنایع فعلی را زیر و رو می کنند. نکته مهم این است که شتاب این نوآوری ها به مرور زمان بیشتر می شود. یعنی رشد آن ها نمایی است.

نمونه های زیادی از نوآوری ها متحول کننده را امروز هم می توانیم مشاهده کنیم. برای مثال، زمانی که دستگاه های ویدیویی به بازار آمدند و فراگیر شد خیلی ها آینده صنعت فیلم و سینما را در گرو دستگاه های پخش کننده VHS می دیدند. پس از آنکه رسانه های دیجیتال مانند CD و DVD معرفی شدند، کاسه و کوزه VHSها را به هم زدند. چرا که ظرفیت بسیار بیشتری برای انتشار ویدیوهای با کیفیت بهتر بوجود آمده بود. و سپس اینترنت که فراگیر شد و سرعت دسترسی به آن بیشتر شد،  CD و DVD هم به تدریج در حال از بین رفتن به عنوان یک رسانه فراگیر هستند. اگر فاصله زمانی بین معرفی و فراگیر شدن VHS تا متحول شدن توسط CD و DVD را n سال در نظر بگیریم، زمان لازم برای تحول در بازار CD و DVD توسط اینترنت کمتر از نصف n است.

مثال دیگر تاکسی های اینترنتی هستند. آژانس های تاکسی تلفنی که بر اثر نوآوری در مدل کسب و کار تاکسی های عادی با استفاده از فناوری تلفن سال ها وجود داشتند در کمتر از چند سال توسط تاکسی های اینترنتی به ورطه نابودی کشیده شده اند. در واقع همانطور که از عنوانش پیداست، نوآوری های تحول آفرین، مدل های کسب و کار موجود را به کلی زیر و رو می کنند و فناوری های تحول آفرین،همیشه امکانات و ظرفیت هایی فراتر از تکامل تدریجی فناوری های فعلی را به بشر معرفی می کنند. امکاناتی که اغلب در تصور کاربران فناوری های فعلی نمی گنجد

بنابراین پرسش مهم این است که آیا پیش بینی های امروز ما از آینده چه اندازه درست است؟

نوبت شماست:

نظر شما در این مورد چیست؟ چه آینده ایی را می توانید تصور کنید؟