آیا سرمایه‌گذاران خطرپذیر ایرانی در حال سربریدن مرغ تخم‌طلای نوآوری هستند؟

در گفتگوهای اخیرم با استارتاپ‌هایی که موفق به برگزاری جلسه‌ی با سرمایه‌گذاران بالقوه شده‌اند (که این روزها در ایران موفقیتی بزرگ محسوب می‌شود)، شاهد تکرار یک پرسش عجیب و ناامیدکننده از سوی سرمایه‌گذاران بوده‌ام: «چگونه مبلغی که به عنوان سرمایه‌گذاری درخواست می‌کنید را بازپرداخت خواهید کرد؟« یا « ثابت کنید مدل کسب‌وکارتان کار خواهد کرد و حتما به اهداف بلندپروازانه‌تان خواهید رسید.»

دوستان سرمایه‌گذار من، این پرسش درستی نیست از یک استارت‌آپ دارید می‌پرسید. این نشان‌دهنده‌ی عدم درک عمیق از مفهوم خطرپذیری است. سرمایه‌گذاری خطرپذیر یعنی پذیرش ریسک، حمایت از ایده‌های جسورانه و اعتماد به نوآوری است. سرمایه‌گذاری خطرپذیر یعنی سرمایه‌گذاری روی پتانسیل، نه درخواست تضمین.

واقعیت این است که فضای سرمایه‌گذاری خطرپذیر نسبت به سال‌های گذشته به ویژه در ابتدا تا اواسط دهه نود شمسی، بسیار افت کرده است. استارت‌آپ‌ها، ذاتاً، گام نهادن به سوی ناشناخته‌ها هستند. نوآوری یعنی قدم زدن در عدم قطعیت، تغییر مسیر در صورت لزوم و حرکت مداوم هستند. درخواست از استارت‌آپ‌ها برای ارائه برنامه‌های مالی و پیش‌بینی‌های بی‌نقص کاملاً بی‌معنی است. بله، بررسی دقیق و موشکافانه ضروری است. سرمایه‌گذاران حق دارند مدل‌های کسب‌وکار را بررسی کنند، پتانسیل بازار را ارزیابی کنند و تیم بنیان‌گذار را ارزیابی کنند. اما این کار را با درخواست پیش‌بینی‌های مالی دقیق اشتباه نگیرید.

متأسفانه، به نظر می‌رسد واژه «خطرپذیر» از چشم‌انداز سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران در حال محو شدن است. شاید این نتیجه اقتصاد پرآشوب ما باشد، که منجر به عقب‌نشینی سرمایه به سمت سواحل آشنا و امن‌تر شده است. اما این کار، دارد امید و روح کارآفرینی را که کشورمان به آن نیاز مبرم دارد، کم‌کم، می‌کشد.

یک واقعیت‌ تلخ

باید چالش‌هایی را که هم کارآفرینان و هم سرمایه‌گذاران در شرایط اقتصادی کنونی ایران با آن مواجه هستند، بپذیریم. تحریم‌ها، تورم و نوسانات ارزی، محیطی را ایجاد می‌کنند که پیش‌بینی آینده، حتی در حد چند ماه و یک سال، تقریبا غیرممکن است.

برای استارتاپ‌ها، تأمین مالی در حال حاضر به یک نبرد سخت تبدیل شده است. نبرد با زمان. و متاسفانه فشار سرمایه‌گذاران خطرپذیر برای اینکه بنیانگذاران استارت‌آپ‌ها  به اینگونه پرسش‌هایی که ذاتا شامل عدم قطعیت هستند پاسخ‌های دقیق و قطعی بدهند، روحیه آن‌ها را تضعیف‌کننده می‌کند. این امر، بنیان‌گذاران را مجبور می‌کند تا پیش‌بینی‌های غیرواقعی ایجاد کنند، عددهایی را بگویند که خیال می‌کنند سرمایه‌گذار دوست دارد بشنود، و تصاویری بیش از حد خوش‌بینانه ترسیم کنند که در آینده یا اعتماد را از بین می‌برد و یا مانع همکاری واقعی می‌شود.

از سوی سرمایه‌گذار، تمایل به اطمینان و تضمین موفقیت، با توجه به ریسک‌های ذاتی، قابل درک است. با این حال، تسلیم شدن در برابر این ترس و مطالبه‌ی غیرممکن‌ها، تنها فرصت‌های از دست رفته را بیشتر می‌کند. روند کنونی در سرمایه‌گذاری خطرپذیر ایران، نه تنها به کارآفرینان آسیب می‌زند، بلکه خودش زخمی خودساخته بر اقتصاد ماست. با دنبال کردن توهم قطعیت، ما قدرت تحول‌آفرینی اقتصادی و صنعتی را از نوآوری می‌گیریم.

پذیرش ناشناخته‌ها

من معتقدم که وقتی بنیان‌گذاران با این سوالات گمراه‌کننده مواجه می‌شوند، باید با صداقت و شجاعت، و با سری برافراشته و با صدای رسا پاسخ دهند: «نمی‌دانم!»

این پذیرش شکست نیست، بلکه اذعان به درک سفر کارآفرینی است. این «نمی‌دانم» یک دعوت به همکاری است، اذعان به این که گنچ موفقیت در دل ناشناخته‌ها نهفته است.

یک مشارکت استراتژیک، نه یک معامله

رابطه‌ی ایده‌آل بین سرمایه‌گذار خطرپذیر و بنیان‌گذار، یک بازی برد-باخت نیست، جایی که یک طرف فکر می‌کند تا جایی که می‌تواند باید از طرف مقابل چیزی بکَند، شکست آغاز می‌شود. در حالی‌که سرمایه‌گذاری خطرپذیر یک مشارکت استراتژیک است، یک تلاش مشترک برای فتح بازار.

در واقع، دشمن واقعی آن طرف میز ننشسته است، بلکه بازار است. هم سرمایه‌گذار خطرپذیر و هم بنیان‌گذار استارت‌آپ باید در اهداف خود همسو باشند و برای غلبه بر چالش‌ها و استفاده از فرصت‌ها با یکدیگر همکاری کنند.

آورده تیم استارت‌آپی، اشتیاق، تخصص و درک عمیقی از مسئله‌ای است که در حال حل آن است. سرمایه‌گذار خطرپذیر هم، منابع مالی، راهنمایی استراتژیک و دسترسی به شبکه‌هایی را فراهم می‌کند که می‌توانند رشد را تسریع کنند. آنها با هم یک مشارکت هم‌افزا را تشکیل می‌دهند که نتیجه‌اش بزرگتر از مجموع اجزای آن است.

خطر خط و خال کشیدن اجباری: نمایش نوآوری و از دست رفتن اعتماد

وقتی بنیان‌گذاران تحت فشار قرار می‌گیرند تا پاسخ‌های قطعی به سوالات ذاتا نامطمئن بدهند، یک اتفاق خطرناک پدیدار می‌شود. این کار آن‌ها را مجبور می‌کند به حدس و گمان متوسل شوند، اعداد و پیش‌بینی‌هایی را که معتقدند سرمایه‌گذار خطرپذیر می‌خواهد بشنود، بسازند، و با اکسل، خط و خال بکشند.

آن‌ها با این کار تلاش می‌کنند یک نمای ظاهری از قطعیت به سرمایه گذار ارائه کنند. یک تئاتر نوآوری که واقعیت‌های ذاتی و طبیعی سفر استارت‌اپی را پنهان می‌کند. یک بازی ماهرانه با اعداد، جایی که بنیان‌گذاران بازیگر می‌شوند و دیالوگ‌هایی را ارائه می‌دهند که خودشان می‌دانند درست نیست، تا بلکه خرشان از پل جذب سرمایه‌ بگذرد.

پیامدهای این نمایش ساختگی بسیار منفی است:

۱. از دست رفتن اعتماد: وقتی این پیش‌بینی‌های اکسلی و financial projection ها به ناگزیر شکست می‌خورند، اعتماد بین سرمایه‌گذار خطرپذیر و بنیان‌گذار از بین می‌رود. این اتقاف می‌تواند منجر به روابط پرتنش شود و مانع همکاری و پیشرفت شود.
۲. تخصیص نادرست منابع: تصمیم‌گیری بر اساس پیش‌بینی‌های نادرست می‌تواند منجر به تخصیص نادرست منابع شود و آینده‌ی استارت‌آپ را به خطر بیندازد.
۳. از بین رفتن نوآوری: فشار سرمایه‌گذاران برای شنیدن حرف‌هایی که دوست دارند از زبان بنیانگذار بشنوند و در فایل‌های اکسل ببینند، می‌تواند نوآوری و خلاقیت را نابود کند و مانع انجام آزمون‌های جسورانه شود. بنیان‌گذاران ممکن است دستاوردهای کوتاه‌مدت را بر چشم‌انداز بلندمدت اولویت دهند که این کار مانع بزرگی برای نوآوری واقعی است.

این پدیده به ویژه در ایران، جایی که عدم قطعیت‌های اقتصادی در حال حاضر بالا است، مخرب است. مجبور کردن بنیان‌گذاران به ساختن پیش‌بینی‌های غیرواقعی و فیک، تنها چالش‌هایی را که با آن مواجه هستند تشدید می‌کند، فرهنگی از بی‌اعتمادی ایجاد می‌کند و مانع رشد اکوسیستم استارت‌آپی می‌شود.

پذیرش اصالت و شفافیت

پادزهر نمایش نوآوری، اصالت و شفافیت است. بنیان‌گذاران باید بدون ترس و نگرانی، عدم قطعیت‌های ذاتی در کسب‌وکار خود را بیان کنند. در مقابل، سرمایه‌گذاران خطرپذیر باید صداقت و تمایل به همراهی با استارت‌آپ‌ها در مسیرهای ناشناخته‌ را به صورت عملی نشان دهند.

این امر مستلزم تغییر طرز فکر در هر دو طرف است. بنیان‌گذاران باید در برابر وسوسه‌ی وعده‌های بیش از حد مقاومت کنند و در عوض بر ایجاد یک داستان قانع‌کننده پیرامون چشم‌انداز، تیم و پتانسیل خود برای تأثیرگذاری تمرکز کنند. سرمایه‌گذاران خطرپذیر نیر باید تشخیص دهند که نوآوری واقعی اغلب فراتر از قلمرو پیش‌بینی‌های دقیق است.

چه‌ کار باید کرد؟

زمان تغییر الگو در نوع نگاه سرمایه‌گذاری خطرپذیر در ایران فرا رسیده است. بیایید از پرسیدن سوال‌های که می‌دانیم جوابشان دقیق نخواهد بود، از درخواست برای ارائه تضمین‌ موفقیت و پیش‌بینی‌های غیرواقعی فاصله بگیریم. در عوض، بیایید فضایی را ایجاد کنیم که در آن نوآوری شکوفا شود، یعنی جایی که ریسک پذیرفته شود و «خطرپذیر» در سرمایه گذار خظر پذیر به معنای واقعی Venture باشد.

استارت‌آپ‌ها هم باید از سوالات گمراه‌کننده دلسرد نشوند. به پیشروی ادامه دهند و به یاد داشته باشند که موفقیت واقعی اغلب فراتر از قلمرو قابل پیش‌بینی است.

مسیر پیش رو ممکن است چالش‌برانگیز باشد، اما پاداش پذیرش «خطر» بسیار بسیار بزرگ است. سرمایه‌گذاران، باید «خطرپذیری» را به خاطر داشته باشند. ریسک را بپذیرند، از رویاپردازان حمایت کنند و کمک کنند سرمایه‌گذاری خطرپذیر را در ایران دوباره به اوج‌های بالاتری برگردد. این امر مستلزم تلاش جمعی هم از سوی سرمایه‌گذاران و هم از سوی کارآفرینان است.

خطاب به سرمایه‌گذاران:

1. موفقیت را بازتعریف کنید: موفقیت در سرمایه‌گذاری خطرپذیر تنها با بازده مالی سنجیده نمی‌شود. موفقیت یعنی پرورش نوآوری، ایجاد شغل و کمک به رشد اقتصاد است.
2. ناشناخته‌ها را بپذیرید: بپذیرید که عدم قطعیت جزء جدایی‌ناپذیر سفر نوآوری و کارآفرینی استارت‌آپی است. از سرمایه‌گذاری روی ایده‌های جسورانه و رویکردهای نامتعارف نترسید.
3. روی تیم تمرکز کنید: روی بنیان‌گذاران پرشور و مصممی سرمایه‌گذاری کنید که دیدگاه روشنی دارند و برای غلبه بر چالش‌ها انعطاف‌پذیر هستند.
4. حمایت استراتژیک ارائه دهید: چیزی بیش از سرمایه ارائه دهید. مربیگری، راهنمایی و دسترسی به شبکه‌هایی را فراهم کنید که می‌توانند به رشد استارتاپ‌ها کمک کنند.

خطاب به کارآفرینان:

1. راستش را بگویید: برای جلب رضایت سرمایه‌گذاران، وعده‌های عجیب و غریب ندهید، پیش‌بینی‌های غیرواقعی ایجاد نکنید. شفافیت و اصالت، اعتماد ایجاد می‌کند
2. از گفتن «نمی‌دانم» نترسید: بپذیرید که آینده نامشخص است و پیش‌بینی کار فالگیرهاست. برای یادگیری، انطباق و تغییر مسیر در صورت نیاز، آماده باشید.
3. به دنبال شرکای استراتژیک باشید: یعنی مجموعه‌هایی که با دیدگاه شما همسو هستند و مایل به همکاری و همراهی با شما در این سفر هستند.
4. بر ایجاد ارزش تمرکز کنید: یک کسب‌وکار پایدار بسازید که مسائل واقعی را حل کند، بازتکرار گذشته نیست و برای مشتریان ارزش ایجاد کند.

یک چشم‌انداز مشترک برای آینده‌ای روشن‌تر

بیایید فراتر از تئاتر اعداد حرکت کنیم و روح واقعی سرمایه‌گذاری خطرپذیر را احیا کنیم. سرمایه گذاری خطرپذیر روی استارت‌آپ‌ها یعنی یک سفر مشترک به سوی ناشناخته‌ها، که با اشتیاق به نوآوری و باور به قدرت پتانسیل انسانی هدایت می‌شود.

با همکاری یکدیگر، سرمایه‌گذاران و کارآفرینان می‌توانند یک اکوسیستم پررونق ایجاد کنند که نوآوری را تقویت کرده و رشد اقتصادی بوجود می‌آورد. بیایید روح سرمایه‌گذاری خطرپذیر را احیا کنیم، عدم قطعیت را بپذیریم و آینده‌ای روشن‌تر برای ایران بسازیم.

به یاد داشته باشید، قدرت واقعی سرمایه‌گذاری خطرپذیر در رد و بدل کردن پول و سهام نیست، بلکه در دنبال کردن یک چشم‌انداز جسورانه به صورت مشترک است. بیایید با هم به این باور برگردیم و میراثی از نوآوری ایجاد کنیم که الهام‌بخش نسل‌های آینده باشد.